L I B R O _ D U A _ 38a Aventuro.

Kiel la re?o Nobla tenis plenan kunsidon,

kaj kiel Isengrino faris duan proteston kontra? Renardo.

Peroto kiu metis ?ion kion li havis da spirito kaj da lernado por fari versojn pri Renardo kaj lia kara kunulo Isengrino, Peroto kiu tiel bone rakontis al ni kiel siro Nobla, la leono, dividis la predon, kaj kiel Renardo rifuzis ?uri sur la dento de Sankta Ronjauso, tamen forgesis la plej belan parton el sia kazo; mi a?das la ju?an decidon en la kortumo de la re?o Nobla, pri la kverelego de tiu abomena Renardo kun monsinjoro Isengrino kaj damo Hersento, lia nobla edzino.

La historio diras ke la vintro pasis, kratago floris kaj rozo komencis disflori; oni alproksimi?i de la ?ieliro, kiam siro Nobla, la re?o, kunvokis la bestojn en sia palacon, por tie formi?i en kortumo. ?iuj respondis al la kunvoko, ?iuj escepte grandsinjoron Renardoⁿ, la trompanton kaj la malbonan friponon. ?iuj tiam povis konkure misfamigi lin kaj rememorigi liajn gestojn. Isengrino ne devis esti la lasta por kapti la okazon certigi sian ven?on, li anta?enpa?is ?is la re?a brakse?o, kaj parolis per ?i tiuj vortoj :

"Bela tre afabla siro, mi petas al vi justecon pri la ofendego farita de Renardo koncerne damon Hersentoⁿ, mian edzinigitan edzinon. Li surprize alvenigis ?in en sia kastelo de Mopertui. Anta? ol lasi al ?i tempon por orienti?i, li ofendegis ?in per faroj kaj vortoj; mi alvenis por esti atestanto de liaj malrespektoj. Kelka tempo anta?e, li ?telmove penetris en mian lo?ejon kaj malpurigis per sia feka?o miajn lupidoj, kvaza? por nenion kompati pri tio kion mi havis kiel kara en la mondo. Pro la plendo kiun mi anta?nelonge deponis al via kortumo, Renardo aperis por senkulpigi sin, sed, la sanktuloj prezentitaj, li ju?is pli oportuna, per kiaj konsiloj, mi ne scias tion, abrupte retropa?i kaj reiri al sian rifu?ejon. Tio estis, kiel oni bone pensas tion, je mia granda beda?ro".

La atente a?skultinta imperiestro respondis : "Isengrino, kredu min, rezignu vian proteston; vi havas nenian intereson rememorigi vian honto. La baronoj kaj la grafoj, la re?oj mem, estas submetitaj al tiaj malagrabla?oj, ili malmute estas facile trafitaj de tio. ?iuj kiuj staras ?e la altaj kortumoj estas ?io kion vi opinias esti, kaj neniam, pro tiom malmulte da afero, mi vidis fari tiom da bruo. La hejmaj ?agrenoj ?iam estas el tiuj pri kiuj oni bone faras nenion diri".

"Ha ! Siro, tiam diris Bruno la urso, vi povus paroli kun pli da konveneco. ?u Isengrino estas mortinta a? tenita mallibera, ke li ne kapablis trovi la rimedojn mem ven?i sin por la insultoj de Renardo ? Tute male, ni scias lin sufi?e potenca por senigi ?e tiun rufulo la rimedojn por malutili; sed li estis bridata de la ?use ?urita respekto de paco. Estas via decidpovo, suvereno de la lando, por eviti la reprenon de la armiloj, por da?rigi la konkordon inter viaj baronoj. Ni pretas devigi tiujn kiujn vi akuzos. Isengrino plendas pri Renardo; decidigu ju?on pri la kverelo, kaj se iu ?uldas al la alia, necesas ke li kontentigu kaj krome pagu al vi la punmonon de la malbonago. Sendu do asigni Renardoⁿ en Mopertui : pri tio kio koncernas min, se vi komisias al mi la mesa?on, mi opinias min kapabla alkonduki lin ?i tie kaj informi lin pri la decreguloj de la kortumo".

"Siro Bruno, diris Bruema la ta?ro, ve, mi ne diras al vi, sed al kiu kuni?us kun vi por konsili la re?on preni la punmonon de la dama?o kaj de la honto kiujn Renardo estus farinta al sia bo-onklino ? Renardo faris tiom da krimoj, ofendegis tiom da honoraj bestoj ke neniu devu volonte ricevi tion. Kial monsinjoro Isengrino venus senkulpigi agojn kiuj estas konataj de ?iuj ? Oni diru tion kion vi oni deziros, sed se ?i tiu notinda fripono, ?i tiu abomena trompanto, ?i tiu malafabla rufulo Renardo iam diris al mia edzino unu solan ofendan parolon, ekzistas nek fortika?o nek kastelo, ne estas Mopertui kiu malhelpus min frakasi lin kaj ?eti en iun necesejon sian stinkan kadavra?on. Al kio vi do pensis, damo Hersento, por ne ven?i vin mem ? Vere, mi komprenas vian konfuzon esti ricevante plenkonscie kelkan ofendon de la flanko de estulo tiel facila por puni !"

"A?skultu, siro Bruema, tiam diras Grimberto la melo, necesas ?iapreze silentigi la famon de tiel malbona kazo. Tiu kiu diskonigis ?in, komentis, pligravigis, balda? beda?rus ne povi reteni ?in. Ne temas ?i tie pri evidenta perforto, frakasita pordo, nuligita militpa?zo; ?iuj malbonaj agmanieroj ripro?itaj al Renardo povas esti la efiko de tre pardonebla amo. Konsekvence, oni ne devis rapidi malbone paroli pri tio kaj meti plendon. Renardo amis Hersentoⁿ de longe, kaj sinjorino Hersento ne estigus proteston, se tio dependintus de ?i. Por Isengrino, ni agnosku ke li mute tro grave konsideris tion, kaj ke li devontus reteni sin informi la re?on kaj la baronaron. Li bonvolu iomete ekzameni : ?u restas la plej malgrava spuro de la delikto, ?u la domo estas dama?ita a? la mebloj rompitaj, fine ?u li perdis en ?io la valoron de avelo, mi devontigas min, en la nomo de Renardo, remeti ?ion en bonstato, kaj promesigi tion de li tuj kiam li estos alveninta. Sed, finfine, la honto de ?io refalos sur Hersento. Jes, sinjorino, la plej klara profito por vi pri la bruo kiun faris via edzo, estos esti la celo de ?iuj konversacioj, de ?iuj pikparoloj. Ha ! Vi estus la lasta el la estuloj, se vi amus Isengrinoⁿ post tio, kaj se vi povus suferi ke li donu al vi la nomon de fratino a? de edzino !"

?i tiuj paroloj aperigis la ru?on sur la viza?o de sinjorino Hersento; ?ia tuta korpo tremetis kaj la ?vito ?ajnis inundi ?ian frunton. Fine, eligante longan suspiron : "Siro Grimberto, ?i diris, vi pravas, miloble pli bone mi ?atus ke monsinjoro kaj Renardo restu bonaj amikoj. Certas ke neniam Renardo ricevis de mi la plej malgrandan favoron, kaj por pruvi tion, mi estas preta sperti la provon de la arda fero a? de la malvarma akvo. Sed beda?rinde ! El kia pezo estos mia deklaro ? Oni ne konsideras kiel kredinda tion kion povas diri malri?a kompatindulo. Jes, mi atestigas ?iujn gesanktulojn kiujn ni adoras kaj Dio, mia savanto mem, ke Renardo neniam traktis min alie ol se mi estus lia patrino. Ne ?ar mi diras tion por Renardo a? por lia kazo; mi ne zorgas pri li kaj pri tiuj kiuj amas lin a? malamas lin pli ol la onopordon kies azenoj frandas; sed mi diras tion por monsinjoro Isengrino kies la ?aluzado ne lasas al mi pa?zon, kaj kiu ?iam imagas ke oni malfidelis al li. Per fido kiun mi ?uldas al mia filo Pin?isto, estos dek jaroj je la unua de aprilo, la tagon mem de Pasko, ke oni geedzigis nin, Isengrino kaj mi. La edzi?ofesto estis pompa; niaj fosa?oj, niaj ternestoj apena? povis enteni la bestojn invititajn al la festo; ansero tie ne trovus lokon por demeti sian ovon. Ekde tiam mi vivis kiel lojala edzino, sen rajtigi iun ajn por malla?di min a? rigardi min kiel freneza besto. Tial, ?u oni kredas min a? ne, mi ne malpli atestigus sanktan Mariaⁿ ke neniam mi faris ion kiun sa?a kaj pia mona?ino ne povu konfesi".

La parolado de Hersento kaj la natura maniero per kiu ?i pravigis sian konduton, disradiis neesprimeblan ?ojon en la bona animo de la azeno, grandsinjoro Bernarto. Li konkludis ke Isengrino povus ja pravi, sed ke damo Hersento ne malpravis. "Ha ! li ekkriis, afabla baronino, pla?us al Dio ke mia azenino estus tiel sa?a, tiel lojala kiel vi ! Vi ?urpetis Dion kaj la sanktulojn de la paradizo, sufi?as : mi subtenos vian kazon kaj mi estas tute preta ?uri kun vi. Ke Dio ne montru kompaton al mi, ke li ne permesu al mi trovi unu solan molajn onopordojn, se vi iam faciligis la amon kaj insistojn de Renardo. Sed tia estas la malafableco, la kalumnio kaj la envio de la jarcento, ke li asertas tion kion li ne vidis kaj malla?das tion kion li devus honori. Ha Renardo ! Malbenita la horo kiam vi naski?is, kiam vi venis en la mondon ! ?ar estas per vi ke la kla?o disvasti?is pri la cedemo de Hersento cele al vi. Vi estas rimarkinda mensogulo. Kia ?ajno, fakte, kiam ?i venas hodia? proponi pravigi sin per la provo de la arda fero a? de la bolanta akvo !"

Hersento a?skultis lin kun agrablan surprizon, sed sin detenis aldoni vorton. ?iu tiam plej bone malgloris Renardoⁿ; estas tiel ke oni agas koncerne tiujn kies kazo estas senespera; la sola Grimberto, kiel fidela amiko, subtenis kontra? ?iuj la interesojn de sia kuzo. Li anta?enpa?as anta? la re?on, refaldas sian kapu?on sur siajn ?ultrojn kaj suprenfaldante sian mantelon : "Mi petas, li diris, momenton de silento. Siro, bonvolu kiel afabla indulgemulo, kvietigi la kverelon de viaj du baronoj kaj volonte ricevi grandsinjoron Renardoⁿ. Permesu al mi alkonduki lin ?i tien; vi a?dos liajn respondojn, kaj se via kortumo kondamnos lin, vi taksos la monpunon kiun li devos suferi; li plenumos ?in. Se li neglektis veni al tribunalo, kaj se li ne pravigis sian maleston, vi povos direkti al li severan ripro?on kaj devigi lin duoblan punon".

La kuniklo honoris ?i tiun paroladon kaj tiun de Bernarto, la arkipastro, per sia aprobo. "Per sankta Amanto ! li diris, monsinjoro Grimberto sa?e parolis. Se grandsinjoro Renardo devigis forlasi la teron sen esti a?dita, la justeco estus vundita pro tio. Ke Renardo estu do vokita; mi fidas al li pri la zorgado de lia pravigo. Sed se li reale meritis kelkajn ripro?ojn koncerne damon Hersentoⁿ, a? per diroj a? per agoj, li konstatos tion plivole ol kulpi?i pri ?urrompo. Tiel mi plenkore garantias por damo Hersento kun Bernarto, la prudenta arkipastro. Mi lasas parolon al aliaj, kaj mi silentas".

La kortumo post ?iuj ?i debatoj konkludas per ?i tiuj vortoj : "Sinjoro, bonvolu, en la okazo se Renardo, kunvokita por aperi, ne sin prezentus kaj sendus neniun motivon, ordoni ke li estu perforte trenita ?i tien, por a?di la ju?decidon kiun decos prononci".

"Baronoj, diris la re?o Nobla, vi miskomprenas, volante meti ju?on kontra? Renardo. Vi donas ian agrabla?on kiu, pli malfrue, eventuale, rompos al vi la dentojn. Bone pripensu pri tio, tiom multe ?vebas super vi. Mi havas grandan ka?zon por plendi kontra? Renardo, sed mi ne deziras perdi lin se li konsentas malkontesti siajn kulpojn. Kredu min do, Isengrino, konsentu la malfacila?on kiun via edzino petegas; a?, pro via manko, mi prenos sur min ordoni tion.

"Ha ! Siro, vigle rebatis Isengrino, ne faru tion, mi petegas vin. ?ar fine se tiu malfacila?o petita de Hersento fari?us al ?i fatala, se bolanta akvo a? fajro atingus ?in, ?iuj scios tion, e? tiuj kiuj ankora? ignoras tion, kaj miaj malamikoj ?ojos pro tio. Ili diros vidante min : jen li, la ?aluzulo, tiu kiun sia edzino trompis. Mi preferas depreni mian plendon kaj ven?i min mem. Venu la vinberrikolto, kaj mi vere intencas ?assekvi Renardoⁿ kies seruro a? ?losilo, murego a? fosa?o ne sukcesos protekti lin.

"Estas do la diablo nun ! respondis indigne la re?o Nobla, kaj ?u via milito neniam fini?os ! Per la Dimorto ! vi vane esperas diri la lastan vorton al Renardo; li pri tio scias pli ol vi, kaj vi devas pli timi liajn malica?ojn ol li la viajn. Cetere la lando estas trankvila, paco estas ?urita; ve al tiu kiu a?dacos atenci ?in !"