28 – En kiu estas pruvita ke oni ne ĉiam pensas pri ĉio.

Grandan emocion, murmurojn, bravokriojn ! Mo?to Henriko-Roberto deponis pretendoresumon celantan ke la kazo estu prokrastita al alia kunsido pro enketa suplemento; la prokuroraro mem ali?is al tio. La kazo estis prokrastita. La morga?on, S^ro Roberto Darzak estis relasita en provizora libereco, kaj ul?jo Mateo ?uis "tujan malkondamnon". Oni vane ser?is Frederikoⁿ Larsanoⁿ. La pruvo de senkulpeco estis farita. S^ro Darzak fine eskapis la teruran malfeli?egon kiu dum momento minacis lin, kaj li povis esperi, post vizito al F^ino Stangerson, ke tiu ?i iam retrovos, per multe da regulaj zorgoj, la racion.

Koncerne ?i tiun knabon de Rultabio, li kompreneble estis "la homo de la tago" ! ?e la elirejo de la ju?ejo de Versajlo, la homamaso triumfe sur?ultrigis lin. La ?urnaloj de la tuta mondo publikigis liajn grandfarojn kaj lian foton; kaj li kiu tiom intervjuis famkonatajn gravulojn, estis siavice fama kaj intervjuata ! Mi devas diri ke li ne montris sin pli fiera pro tio !

Ni kune revenis de Versajlo post esti tre gaje tagman?intaj ?e la "Hundo kiu fumas". Sur la trajno, mi komencis meti al li multajn demandojn kiuj jam dum la man?o sin premis sur miaj lipoj kaj kiujn mi tamen silentis ?ar mi sciis ke Rultabio ne ?atis labori man?ante.

- Mia amiko, mi eligis, tiu afero de Larsano estas tute sublima kaj digna de via heroa cerbo.

Tiam li haltis min, instigante min paroli pli simple kaj asertante ke li neniam konsolus vidi ke tiel bela inteligenteco kiel mia estis preta fali en la malbelegan abismon de stulteco, kaj tio simple pro la admiro kiun mi havis por li…

- Mi aliras al la afero, mi diris, iom ?okita. ?io kio ?us okazis, tute ne sciigas al mi tion kion vi iris fari en Ameriko. Se mi bone komprenis vin : kiam vi lastfoje foriris el la Glanejo, vi estis solvinta ?ion pri Frederiko Larsano ?… Vi sciis ke Larsano estis la murdinto kaj vi sciis ?ion pri la maniero kiel li provis murdi ?

- Perfekte. Kaj vi, li eligis, ?an?ante la temon de la konversacio, vi dubis pri nenio ?

- Pri nenio !

- Estas nekredeble.

- Sed mia amiko… vi bone zorgis ka?i al mi vian penson kaj mi tute ne vidas kiel mi eni?intus ?in… Kiam mi alvenis al la Glanejo kun la revolveroj, "?e tiu preciza momento", vi jam suspektis Larsanon ?

- Jes ! Mi ?us analizis la rezonon pri la "neklarigebla galerio", sed la reiro de Larsano en la ?ambron de F^ino Stangerson ne jam estis klarigita al mi per la malkovro de la nazumo de presbiopulo… Nu, mia suspekto estis nur matematika, kaj la ideo de Larsano-murdinto ?ajnis al mi tiom eksterordinara, ke mi estis rezoluta atendi "okulvidebajn signojn" anta? ol kura?i pli longe insisti pri tio. Tamen, tiu ideo min turmentetis, kaj mi kelkfoje havis manieron paroli al vi pri la policano kiu devis atentigi vin. Unue mi tute ne plu el?ovis "lian bonan fidon" kaj mi ne plu diris al vi "ke li eraris". Mi parolis al vi pri lia sistemo, kiel pri mizera sistemo, kaj la malestimo, kiun mi montris pri tio, kiu sin direktis en via menso al la policano, reale sin direktis, en la mia, malpli al la policano ol al la bandito kiun mi suspektis lin esti… Memoru… kiam mi listigis al vi ?iujn pruvojn kiuj amasi?is kontra? S^ro Darzak, mi diris al vi : "?io ?i ?ajnas materiigi la hipotezon de la granda Fre?jo. Estas cetere ?i tiu hipotezo kiun mi kredas falsa, kiu erarigos lin…" kaj mi aldonis per tono kiu devintus konsterni vin : "Nun, ?u reale tiu hipotezo erarigas Frederikoⁿ Larsanoⁿ ? Jen ! Jen ! Jen !…"

Tiuj "Jen !" devintus pripensigi vin; estis ?iuj miaj suspektoj en tiuj "Jen !" Kaj kio signifis : "?u reale ?i erarigas ?", krom ke ?i ja povis ne erarigi lin, sed ke ?i estis destinita por erarigi nin mem ! Mi tiumomente rigardis vin kaj vi ne ektremis, vi ne komprenis… Mi ?ojis ?ar, ?is la malkovro de la nazumo, mi povis konsideri la krimon de Larsano nur kiel absurdan hipotezon… Sed post la malkovro de la nazumo kiu klarigis al mi la reiron de Larsano en la ?ambro de F^ino Stangerson… vidu mian ?ojon, mian ekzalti?on… Ho ! Mi tre bone memoras ! Mi kuris kiel frenezulo en mia ?ambro kaj mi kriis al vi : "Mi superruzos la grandan Fre?joⁿ ! Mi lin superruzos la? sensacia maniero !" ?i tiuj vortoj tiam direktis sin al la bandito. Kaj dum la vespero mem, kiam ?ar?ita de S^ro Darzak prigardi la ?ambron de F^ino Stangerson, mi kontenti?is ?is la deka vespere, vesperman?i kun Larsano sen fari neniun alian aran?on, trankvila ?ar li ?eestis vidalvide al mi ! Ankora? en tiu momento, kara amiko, vi povintus suspekti ke estis nur tiu viro kiun mi timis… Kaj kiam mi diris al vi, ?e la momento kiam ni parolis pri la balda?a alveno de la murdinto : "Ho ! Mi tute certas ke Frederiko Larsano ?eestos ?i tiun nokton !…"

Sed ekzistas esenca?o kiu povintus, kiu devintus tute kaj tuj nin lumigi pri la krimulo, io kiu denuncis al ni Frederikoⁿ Larsanoⁿ kaj ke ni lasis elgliti, vi kaj mi !…

?u vi forgesis la enigmon de la irbastono ?

Jes, ekster la rezonado kiu, al ?iu "logika menso", denuncis Larsanoⁿ, estis la "enigmo de la irbastono" kiu denuncis lin al ?iu "observema menso".

Mi estis tre mirigita - sciu do tion - ke dum la enketo, Larsano ne uzis la irbastonon kontra? S^ro Darzak. ?u tiu bastono ne estis a?etita en la krimvespero de viro kies la priskribo kongruis kun tiu de S^ro Darzak ? Nu, mi demandis anta? momento al Larsano mem, anta? ol li entrajni?is por malaperi, mi demandis al li kial li ne uzis la bastonon. Li respondis al mi ke li neniam intencis uzi ?in; ke en lia penso, li neniam imagis ion kontra? S^ro Darzak per tiu bastono, kaj ke ni tre embarasis lin dum la vespero de la drinkejo de Epine, provante al li ke li mensogis al ni ! Vi scias ke li diris ke li ricevis ?i tiun irbastonon en Londono; sed la marko atestis ke ?i estas de Parizo ! Kial, en tiu momento, anstata? pensi : "Fre?jo mensogas; li estis en Londono; li ne povis ricevi tiun bastonon de Parizo, en Londono ?" Kial ni ne diris al ni : "Fre?jo mensogas. Li ne estis en Londono ?ar li a?etis ?i tiun irbastonon en Parizo !" Fre?jo mensogulo, Fre?jo en Parizo, en la momento de la krimo ! Tio estas startpunkto de suspekto ! Kaj kiam, post via esploro ?e Skatoleto, vi informas nin ke tiu irbastono estis a?etita de viro kiu estis vestita kiel S^ro Darzak, dum ni certas, la? la paroloj de S^ro Darzak mem, ke ne estas li kiu a?etis tiun irbastonon, kiam ni certas, dank'al la afero de la po?toficejo 40, ke estas en Parizo viro kiu mienas kiel Darzak^on, kiam ni demandas al ni kiu do estas tiu viro kiu, alivestita kiel Darzak^on, sin prezentas la vesperon de la krimo ?e Skatoleto por a?eti irbastonon kiun ni retrovas en la manoj de Fre?jo, kiel ? kiel ? kiel ni ne momente diris al ni : "Sed… sed… sed… tiu nekonato alivestita kiel Darzak^on kiu a?etas bastonon kiun Fre?jo havas inter la manoj… se li estis… se li estis… Fre?jo mem ?…"

Certe ja, lia kvalifiko de la agento de Sekureco tute ne estis favora al tia hipotezo; sed kiam ni konstatis la obstinon per kiu Fre?jo amasigis la pruvojn kontra? Darzak, la furiozon per kiu li persekutis la kompatindulon… ni povintus esti mirigita de mensogo de Fre?jo tiel grava kiel tiu kiu posedigis lin en Parizo, de irbastono kiun li ne povis havi en Londono. E? se li trovis ?in en Parizo, la mensogo de Londono ne malpli ekzistis. ?iuj kredis lin en Londono, e? liaj estroj, kaj li a?etis irbastonon en Parizo ! Nun, kiel okazas ke, ne unu sekundon, li uzis ?in kiel bastonon trovita proksimume de S^ro Darzak ! Estas tre simple ! Estas tiom simple ke ni ne pensis pri tio… Larsano a?etis ?in, post esti iomete vundita al la mano de la kuglo de F^ino Stangerson, nur por havi sintenon, por ?iam havi la manon fermita, por tute ne esti tentita malfermi la manon kaj montri sian internan vundon ? ?u vi komprenas ?… Jen tio kion li diris al mi, Larsano, kaj mi memoras esti ofte ripetanta al vi kiel mi trovis stranga "ke lia mano ne forlasis la bastonon".

?e la tablo, kiam mi vesperman?is kun li, li apena? forlasis ?i tiun bastonon ke li ekkaptis tran?ilon kiun lia dekstra mano ne plu forlasis. ?iuj ?i detaloj rememorigis al mi kiam mia ideo fiksi?is sur Larsano, tio estas tro malfrue por ke ili estu al mi ia ajn helpo. Tiel estas ke, la vesperon kiam Larsano simulis anta? ni ekdormon, mi klini?is super li kaj, tre lerte, mi povis vidi, sen tio ke li divenu tion, en lian manon. Restis nur ne pli ol gaza bendo el tafto kiu ka?is tion kio restis de malgravan vundon. Mi konstatis ke li povintus aserti ?e tiu momento, ke tiu vundo okazis al li pro tute alia afero ol kuglo de revolvero. Tamen, la? mi, en tiu momeno, tio estis nova ekstera signo kiu eniris en la ringon de mia rezonado. La kuglo, diris al mi Larsano anta? momento, nur flugtu?is al li la polmon kaj ka?zis sufi?e abundan hemoragion.

Se ni estus pli sagacaj, ?e momento de la mensogo de Larsano, kaj pli… dan?eraj… estus certe ke tiu ?i ellasintus, por fordirekti la suspektojn, la rakonton kiun ni imagis por li, la rakonton de la eltrovo de la irbastonon proksime de Darzak; sed la eventoj tiom rapidegis ke ni ne plu pensis pri la bastono ! Tamen, ni multe ?enis lin, Larsanoⁿ-Balmejeroⁿ, sen tio ke ni suspektis tion !

- Sed, mi interrompis, se li ne havis intencon, a?etante la irbastonon, kontra? Darzak, kial tiam li havis la ekstera?on de Darzak ? La mastikkoloran surtuton ? La bul?apelon ? Ktp

- ?ar li venis de la krimo, kaj ?ar tuj kiam la krimo estis farita, li revesti?is per la maskovesto de Darzak kiu ?iam akompanis lin en lia krima faro kun la intenco kiun vi scias !

Sed jam, vi bone pensas, lia vundita mano ?enis lin kaj li ekhavis, pasante avenuon de la Operejo, la ideon a?eti irbastonon, ideon kiun li tuj plenumis !… Estis la oka ! Iu viro, kun la aspekto de Darzak, kiu a?etas irbastonon kiun mi trovas en la manoj de Larsano !… Kaj mi, kiu divenis ke la dramo jam okazis dum tiu horo, ke ?i ?us okazis, kiu estis preska? konvinkita pri la senkulpeco de Darzak, mi ne suspektas Larsanon !… Estas momentoj…

- Estas momentoj, mi eligis, dum kiu la plej vastaj inteligentecoj…

Rultabio fermis al mi la bu?on. Kaj ?ar mi ankora? pridemandis lin, mi ekrimarkis ke li ne plu a?skultis min… Rultabio dormis. Mi renkontis multajn malfacila?ojn por ?iri lin el sia dormo kiam ni alvenis en Parizo.