26 – En kiu Jozefo Rultabio estas senpacience atendata.

La sekvantan 15an de januaro, tio estas du monatoj kaj duono post la tragikaj eventoj kiujn mi ?us raportis, La Epoko publikigis, en la unua kolumno de la unua pa?o, la sensacian sekvan artikolon :

La ju?antaro de Sejno-kaj-Uazo devas hodia? ju?i unu el la plej misteraj okazoj kiuj estas en la tribunalaj analoj. Neniam proceso prezentis tiom da malklaraj, nekompreneblaj, neklarigeblaj punktoj. Kaj tamen la prokuroro ne hezitis sidigi sur la asiza benko, viro respektita, estimata, amata de ?iuj kiuj konas lin, juna scienculo, espero de franca scienco kies la tuta ekzisto estis dedi?ita al laboro kaj honesteco. Kiam Parizo eksciis pri la aresto de S^ro Roberto Darzak, unuanima krio de protesto a?di?is el ?iuj flankoj. La tuta Sorbono, malhonorita de la nekredebla gesto de la enketju?isto, proklamis sian fidon pri la senkulpeco de la fian?o de F^ino Stangerson. S^ro Stangerson mem forte atestis la eraron en kiu perdi?is la justico, kaj ne estas dubo por iu ajn ke, se la viktimo kapablus paroli, ?i venus postuli anta? la dek du ?urianoj de Sejno-kaj-Uazo la viron kies ?i volis fari sian edzon kaj kiun la prokuroro volas sendi al la e?afodo. Necesas esperi ke iun venontan tagon, F^ino Stangerson reakiros sian racion kiu pormomente dronis en la terura mistero de la Glanejo. ?u vi volas ke ?i reperdu ?in kiam ?i scii?os ke la viro kiun ?i amas, mortis per la mano de la ekzekutisto ? ?i tiu demando sin direktas al la ju?antaro "kun kiu ni preti?as trakti, hodia? mem".

Ni fakte estas decidataj tute ne lasi dek du bravulojn plenumi abomenindan ju?eraron. Certe ja, teruraj koincidoj, akuzantaj spuroj, neklarigebla silento de la flanko de la akuzito, enigma tempouzado, la manko de iu ajn alibio povis ka?zi la konvinkon de la prokuroraro, kiu "vane ser?inte la veron aliloke", decidi?is trovi ?in en tio. La akuza?oj ?ajne estas tiel nerefuteblaj de S^ro Roberto Darzak, ke necesas e? senkulpigi policanon tiel spertan , tiel inteligentan, kaj ?enerale tiel feli?an kiel S^ron Frederikoⁿ Larsanoⁿ, sin lasi blindigi per ilin. ?is tiam, ?io venis akuzi S^ron Robertoⁿ Darzak^on dum la enketo; hodia?, ni balda? defendos lin anta? la ju?antaro; kaj ni alportos ?e la ju?eja barilo, lumon tia ke la tuta mistero de la Glanejo estos klarigita. "?ar ni posedas la veron".

Se ni tute ne parolis pli frue, estas ?ar la intereso mem de la kazo kiun ni volas defendi, sendube postulis tion. Niaj legantoj ne forgesis la sensaciajn anonimajn enketojn kiujn ni publikigis pri la "Maldekstra piedo de la strato Oberkampfo", pri la fama ?telo de la "Universala Kredito" kaj pri la kazo de la "Orbrikoj de la hotelo de la Mono". Ili anta?vidigis nin la veron, e? anta? ol la admirinda in?enieco de iu Frederiko Larsano tute malka?is ?in. ?i tiuj enketoj estis gviditaj de nia plej juna redaktoro, iu dekokjara knabo, Jozefo Rultabio, kiu estos famkonata morga?. Kiam la afero de la Glanejo ekaperis, nia modesta reportero iris surloken, cedigis ?iujn pordojn kaj eklo?i?is en la kastelo, el kie ?iuj reprezentantoj de la gazetaro estis forpelitaj. Apud Frederiko Larsano, li ser?is la veron; li vidis kun timego la eraron en kiu sinkis la tuta genio de la fama policano; vane li provis eltiri lin ekster la malbona vojo sur kiu li estis en?ovinta : la granda Fre?jo tute ne volis konsentis ricevi lecionojn de tiu negrava ?urnalisto. Ni scias kie tio kondukis S^ron Robertoⁿ Darzak^on.

Nu, necesas ke Francio sciu, necesas ke la mondo sciu, ke la vespero mem de la aresto de S^ro Roberto Darzak, la juna Jozefo Rultabio eniris en la oficejon de nia direktoro kaj diris al li : "Mi foriras en voja?on. Kiom da tempo mi foriros, mi ne povus diri al vi; eble unu monaton, du monatojn, tri monatojn… eble mi neniam revenos… Jen letero… Se mi ne estas reveninta en la tago kiam la S^ro Darzak aperos anta? la asizo, vi malfermos ?i tiun leteron ?e la asiza tribunalo, post la pasado de la atestantoj. Interkonsentu pri tio kun la advokato de S^ro Roberto Darzak. S^ro Roberto Darzak estas senkulpa. En ?i tiu letero estas la nomo de la murdinto, kaj mi tute ne diros la pruvojn, ?ar la pruvojn, mi iras ser?i ilin, sed la nerefutebla klarigo de lia kulpeco. Kaj nia redaktoro foriris. Ni longe restis sen nova?oj, sed nekonato venis viziti nian direktoron anta? ok tagoj por diri al li : "Agu la? la instrukcioj de Jozefo Rultabio, se la afero fari?as necesa. La vero estas en tiu letero". ?i tiu viro ne volis diri al ni sian nomon.

Hodia?, la 15^an de januaro, jen ni ?e la grava tago de la asizo; Jozefo Rultabio ne estas reveninta; eble ni neniam plu revidos lin. La gazetaro, ?i anka?, nombras siajn heroojn, viktimojn de la devo : la profesian devo, la unua el ?iuj devoj. Eble, en ?i tiu horo, li estas mortinta ! Ni kapablos ven?i lin. Nia direktoro ?i-posttagmeze estos anta? la asiza tribunalo de Versajlo, kun la letero : la letero kiu enhavas la nomon de la murdinto !

?e la kapo de la artikolo, oni metis la portreton de Rultabio.

La parizanoj kiuj iris tiun tagon al Versajlo pro la proceso alnomita de la "Mistero de la Flava ?ambro", certe ne forgesis la nekredeblan svarmon kiu interpu?i?is en la stacidomo Sankta-Lazaro.

Oni ne plu trovis lokon en la trajnoj kaj oni devis improvizi kromajn trajnojn. La artikolo de La Epoko skuis ?iujn, ekscitis ?iujn sciavidojn, instigis ?is la inciti?o la pasion de la diskutoj. Pugnobatoj estis donitaj inter subtenantoj de Jozefo Rultabio kaj fanatikuloj de Frederiko Larsano, ?ar, stranga afero, la febro de tiuj homoj naski?is malpli de tio ke oni eble balda? kondamnos senkulpulon ol de la intereso ke ili montris por sia propra kompreno de la "mistero de la Flava ?ambro". ?iu havis sian klarigon kaj konsideris ?in kiel bona. ?iuj kiuj klarigis la krimon kiel Frederiko Larsano tute ne akceptis ke oni povu pridubi la sagacecon de tiu populara policano; kaj ?iuj aliaj kiuj havis alian klarigon ol tiun de Frederiko Larsano, nature asertis ke ?i devu esti tiu de Jozefo Rultabio kiun ili ne ankora? konis. La ekzemplero de La Epoko en la mano, la Larsano^j kaj la Rultabio^j disputis, kverelis ?is sur la ?tupoj de la ju?ejo de Versajlo, ?is en la tribunalo. Speciala ordoservo estis ordonita. La grandnombra amaso kiu ne sukcesis eniri en la palaco restis ?is la vespero ?irka? la monumento, malfacile bridita de la ta?mento kaj la polico, sciavida pri nova?oj, akceptante la plej never?ajnajn onidirojn. Dum momento, la kla?o rondiris ke oni ju? arestis, en plena a?dienco, S^ron Stangerson^on mem kiu konfesis esti la murdinto de sia filino… Estis freneza?o. La eksciti?o kulminis. Kaj oni ankora? atendis Rultabioⁿ. Homoj asertis koni lin kaj rekoni lin; kaj kiam junulo provizita per paspermeso, trairis la vakan lokon kiu apartigis la homamason de la ju?ejo, sinpelado okazis.

Oni kunpremi?is. Oni kriis : "Rultabio ! Jen estas Rultabio !" Atestantoj, kiuj pli-malpli malprecize similis al la portreto diskonigita de La Epoko, estis anka? aklamitaj. La alveno de la direktoro de La Epoko estis ankora? signalo por kalkaj manifestadoj. Iuj apla?dis, aliaj fajfis. Estis multaj virinoj en la homamaso.

En la asiza ?ambro, la proceso okazis sub la prezidado de S^ro De Roku, ju?isto plena de ?iuj anta?ju?oj de la talaruloj, sed esence honesta. Oni alvokis la atestantojn. Mi kompreneble estis inter ili, same kiel ?iuj kiuj iamaniere tu?is la misterojn de la Glanejo : S^ro Stangerson, maljuni?inta de dek jaroj, nerekonebla, Larsano, S^ro Arturo V. Ranco, la viza?o ?iam lumigita, ul?jo Jakobo, ul?jo Mateo kiu estis alkondukita, mankateno ?e la manoj, inter du ?endarmoj, S^ino Mateo, larmoplena, la Berniero^j, la du flegistinoj, la ?efservisto, ?iuj servistoj de la kastelo, la po?tisto de la po?toficejo 40, la fervoja oficisto de Epine, kelkaj amikoj de S^ro kaj F^ino Stangerson, kaj ?iuj favoraj atestantoj de S^ro Roberto Darzak. Mi bon?ance estis a?dita inter la unuaj atestantoj, tio kio permesis al mi ?eesti dum preska? la tuta proceso.

Mi tute ne bezonas diri al vi ke oni kunpremi?is en la tribunalo. Advokatoj estis sidantaj ?is sur la ?tupoj de la "kortumo"; kaj malanta? la ju?istoj en ru?aj talaroj, ?iuj prokuroraroj de la ?irka?a?oj estis reprezentitaj. S^ro Roberto Darzak aperis ?e la benko de la akuzitoj, inter la ?endarmoj, tiel kvieta, tiel granda kaj tiel bela, ke murmuro de admiro pli ol de kompato akceptis lin.

Li tuj klinis sin al sia advokato, mo?to Henriko-Roberto kiu, helpata de sia unua sekretario, mo?to Andreo Hesio, tiam komencanto, jam komencis foliumi tra sia dosiero.

Multaj pensis ke S^ro Stangerson iru premi la manon de la akuzito, sed la alvoko de la atestantoj okazis, kaj ?iuj ?i forlasis la ?ambron sen ke ?i tiu sensacia ?entileco okazis. ?e la momento kiam la ?urianoj loki?is, oni rimarkis ke ili ?ajnis multe interesi?i pri rapida interparolado kiun mo?to Henriko-Roberto havis kun la direktoro de La Epoko. Tiu ?i iris poste sin loki ?e la unua linio de la publiko. Kelkaj miris ke li ne sekvis la atestantojn en la ?ambro kiu estis rezervita por ili.

La legado de la akuza akto reali?is kiel preska? ?iam, sen incidento. Mi ne rakontos ?i tie la longan pridemandon kiun trapasis S^ro Darzak. Li respondis samtempe la? la plej natura kaj la plej mistera maniero. "?io kiun li povis diri", aspektis natura, ?io kiun li silentis, ?ajnis terura al li, e? al la okuloj de tiuj kiuj "sentis" lian senkulpecon. Lia silento pri la punktoj kiujn ni konas, stari?is kontra? li kaj ?ajnis ja ke tiu silento nepre frakasis lin. Li malcedis anta? la admonojn de la asiza prezidanto kaj de la prokuroro. Oni diris al li ke silenti en tia cirkonstanco, samvaloris kiel morto.

- Bone, li diris, mi do spertos tion; sed mi estas senkulpa !

La? tiu impresa lerteco kiu faris lian reputacion, kaj profitanta de la incidento, mo?to Henriko-Roberto provis kreskigi la karakteron de sia kliento, per la fakto mem de lia silento, aludante pri moralaj devoj kiujn nur heroaj animoj estas kapablaj trudi sin.

La eminenta advokato sukcesis nur tute konvinki tiujn kiuj konis S^ron Darzak^on, sed la aliaj restis hezitemaj. Okazis pa?zo de a?dienco, poste la sinsekvo da atestantoj komencis kaj Rultabio ankora? tute ne alvenis. ?iufoje kiam pordo malfermi?is, ?iuj okuloj iris al tiu pordo, poste revenis al la direktoro de La Epoko, kiu restis flegma en sia sidloko. Oni fine vidis lin kiu traser?i en sia po?o kaj kiu "eltiri el ?i leteron". Obtuza vo?bruo sekvis tiun geston.

Mia intenco tute ne estas raporti ?i tie ?iujn incidentojn de tiu proceso. Mi rememorigis sufi?e longe pri ?iuj etapoj de la afero por tute ne postuli al la legantoj la novan sinsekvon de eventoj ?irka?itaj de ilia mistero. Mi malpacience deziras alveni al la vere drama momento de tiu neforgesebla tago. ?i ekokazis, kiam mo?to Henriko-Roberto metis kelkajn demandojn al ul?jo Mateo kiu, ?e la ju?eja barilo, defendis sin, inter siaj du ?endarmoj, esti murdinta "la verdan viron". Lia edzino estis alvokita kaj konfrontita kun li. ?i konfesis, ekploregante, ke ?i estis "la koramikino" de la gardisto, ke ?ia edzo suspektis tion; sed ?i ankora? asertis ke tiu ?i estis por nenio en la murdo de sia "koramiko". Mo?to Henriko-Roberto tiam petis al la kortumo bonvoli tuj a?di pri ?i tiu punkto, Frederikoⁿ Larsanoⁿ.

- En mallonga konversacio kiun mi ?us havis kun Frederiko Larsano, dum la pa?zo de la a?dienco, deklaris la advokato, tiu ?i komprenigis al mi ke oni povis alie klarigi la morton de la gardisto ol per la interveno de ul?jo Mateo. Estus interese koni la hipotezon de Frederiko Larsano.

Frederiko Larsano estis akceptita. Li tre klare komprenigis sin.

- Mi tute ne vidas, li diris, la neceson enmiksi ul?jon Mateoⁿ en ?io ?i. Mi diris tion al S^ro de Marketo, sed la murdaj diroj de tiu viro evidente malutilis lin en la menso de S^ro enketju?isto. La? mi, la murdo de F^ino Stangerson kaj la murdo de la gardisto "estas la sama afero". Oni pafis al la murdisto de F^ino Stangerson fu?anta en la honorkorto; oni povis kredi esti trafinta lin, oni povis kredi esti mortiginta lin; vere li nur stumblis ?e la momento kiam li malaperis malanta? la dekstra alo de la kastelo. Tie, la murdinto renkontis la gardiston kiu sendube volis kontra?stari al sia forkuro. La murdinto ankora? tenis en la mano la tran?ilon per kiu li ?us frapis F^inon Stangerson^on, li frapis per ?i la gardiston en la koro, kaj la gardisto mortis pro ?i.

?i tiu tiel simpla klarigo ?ajnis des pli ver?ajna ke jam multaj el tiuj kiuj interesi?is pri la misteroj de la Glanejo jam trovis ?in. Murmura aprobo a?di?is.

- Kaj la murdinto, kio li fari?is en ?io ?i ? demandis la prezidanto.

- Li evidente ka?is sin, sinjoro prezidanto, en malluma angulo de tiu peco de korto, kaj post la foriro de la homoj de la kastelo kiuj forportis la korpon, li sukcesis trankvile fu?i.

?e tiu momento, funde de la "staranta publiko", juneca vo?o la?ti?is. Meze de la konsternego de ?iuj, ?i diris :

- Mi samopinias kiel Frederiko Larsano pri la frapo de tran?ilo en la koro. Sed mi ne plu opinias kiel li pri la maniero per kiu la murdinto forkuris el la peco de korto !

?iuj turnis sin; la asignistoj rapidegis, ordonante silenton.

La prezidanto malkontente demandis kiu la?tigis la vo?on kaj ordonis la tujan elpelon de la entrudulo; sed oni rea?dis la saman klaran vo?on kiu kriis :

- Estas mi, sinjoro prezidanto, estas mi, Jozefo Rultabio !