01 – En kiu oni komencas ne kompreni.

Ne estas sen ia emocio ke mi komencas rilati ?i tie la eksterordinarajn aventurojn de Jozefo Rultabio. ?i tiu ?is nun tiom firme malpermesis tion, ke mi fine malesperis iam publikigi la plej strangan polican historion el tiuj dek kvin lastaj jaroj.

Mi e? imagas ke la publiko neniam sciintus la tutan veron pri la mirindega afero tiel nomata "de la Flava ?ambro", naskanta tiom da misteraj kaj kruelaj kaj sensaciaj dramoj, kaj al kiu mia amiko estis tiel intime implikita, se, okaze de la fre?data nomumo de la famkonata Stangerson al la rango de ?efkruculo de la Honora Legio, iu vespera ?urnalo, en iu senvalora artikolo de nesciado a? de a?daca perfida?o , ne revigligis teruran aventuron kiun Jozefo Rultabio volintus scii, li diris al mi, forgesitan por ?iam.

La "Flava ?ambro" ! Kiu do memoris pri tiu afero kiu ver?igis tiom da inko anta? dekkvinkelke da jaroj ? Oni forgesas tiom rapide en Parizo.

?u oni ne forgesis la nomon mem de la proceso de Naive⁽¹⁾ kaj la tragikan historion pri la morto de juna Menaldo⁽¹⁾ ? Kaj tamen la publika atento estis en tiu epoko tiel inklina al debatoj, ke ministeria krizo kiu intertempe eksplodis, restis tute nerimarkita. Nu la proceso de la "Flava ?ambro", kiu anta?is la aferon de Naive⁽¹⁾ de kelkaj jaroj, havis ankora? pli da sensacioj. La tuta mondo sin klinis dum monatoj super tiu malklara problemo - la plej malklara el mia sperto, kiu iam estis proponita al la sagaceco de nia polico, kiu iam sin staris ?e la konscienco de niaj ju?istoj. La solvon de tiu freneziga problemo, ?iu ser?is ?in. Estis kiel drama rebuso kontra? kiu batalis la malnova E?ropo kaj la juna Ameriko.

Estas vere ke - estas permesata al mi diri tion "?ar ne povus esti en ?io ?i neniu memestimo de verkinto" kaj ke mi nur transskribas faktojn pri kiuj escepta dokumentaro permesas al mi alporti novan lumon - estas vere ke mi ne scias ke, en la kampo de la realeco a? de la fantazio, e? ?e la a?toro de la "duobla murdo de la strato Kadavrejo", e? en la imaga?oj de la sub-Edgaro Poe kaj de la pitoreskaj Konan Dojlo, oni povas konsideri ion komparebla, pri la MISTERO, al la natura "mistero de la Flava ?ambro".

Tio kion neniu sukcesis malkovri, la juna dekoka?a Jozefo Rultabio, tiam negrava reportero en fama ?urnalo, trovis tion ! Sed kiam, en asiza kortumo, li alportis la ?losilon de la tuta afero, li ne diris la tutan veron. Li lasis nur aperi tion kio nepris por klarigi la neklarigebla?on kaj por malkondamnigi senkulpulon. La kialoj kiujn li havis por silenti, hodia? malaperis. E? pli bone, mia amiko devas paroli. Vi do balda? scios ?ion; kaj, sen plua anta?parolo, mi tuj metos anta? viaj okuloj la problemon de la "Flava ?ambro", tiel kiel ?i estis anta? la okuloj de la tuta mondo, je la morga?o de la dramo de la kastelo de la Glanejo.

La 25^an de oktobro 1892, la jena noto legi?is en la lasta eldono de La Tempo :

"Terura krimo ?us estis farita en la Glanejo, rande de la arbaro de Sankta-?enoveva, supren Epine-sur-Or?e, ?e la profesoro Stangerson. Tiun nokton, dum la majstro laboris en sia laboratorio, oni provis murdi F^inon Stangerson kiu ripozis en ?ambro apud la laboratorio. La kuracistoj ne responsas pri la vivo de F^inon Stangerson".

Vi imagas la kortu?on kiu ekregis Parizon. Jam, en tiu epoko, la instruita mondo estis treege interesita de la laboroj de la profesoro Stangerson kaj lia filino. ?i tiuj laboroj, la unuaj kiuj estis provitaj pri la radiografado, devis pli poste konduki S^on kaj S^inon Kurioⁿ al la malkovro de la radiumo.

Oni cetere atendis sensacian memuaron kiun la profesoro Stangerson balda? legos ?e la akademio de Sciencoj pri sia nova teorio : La Disocio de la Materio. Teorio destinita skui sur ?ia bazo, la tutan oficialan sciencon kiu jam de longe bazi?as sur la principo : nenio perdi?is, nenio krei?as.

La morga?on, la matenaj ?urnaloj estis plenaj de ?i tiu dramo. La Mateno, inter alie, publikigis la jenan artikolon, titolita "Supernatura krimo":

Jen la solaj elementoj - skribis la anonima redaktoro de La Mateno - kiujn ni sukcesis ricevi pri la krimo de la kastelo de la Glanejo. La afliktostato, en kiu trovi?as la profesoro Stangerson, la neebleco kie oni estas, kolekti ajnan informon el la bu?o de la viktimo, tiom malfaciligis niajn esploradojn kaj tiujn de la justico, ke oni ne kapablus en ?i tiu horo, estigi al si la plej malgrandan ideon pri tio kiu okazis en la "Flava ?ambro", kie oni trovis f^inon Stangerson^on en nokta vestaro, stertoranta sur la planko. Ni almena? sukcesis intervjui ul?jon Jakoboⁿ - kiel oni nomas lin en la regiono - maljuna servisto de la familio Stangerson. Ul?jo Jakobo eniris en la "Flavan ?ambron" samtempe kun la profesoro. ?i tiu ?ambro estas samlima kun la laboratorio. La laboratorio kaj la "Flava ?ambro" stari?as en pavilono ?e la fundo de la parko, je ?irka? tricent metroj de la kastelo.

Estis noktomezo kaj duono, rakontis al ni tiu bravulo, kaj mi trovi?is en la laboratorio kie ankora? laboris S^ro Stangerson kiam la afero okazis. Mi estis ordiginta, puriginta instrumentojn dum la tuta vespero, kaj atendis la foriron de S^ro Stangerson por iri enliti?i. F^ino Matilda estis laborinta kun sia patro ?is noktomezo; la dek du batoj de noktomezo sonitaj ?e la kukolhorlo?o de la laboratorio, ?i levi?is, kisis S^ron Stangerson^on, dezirante al li bonan nokton. ?i diris al mi : "Bonan vesperon, ul?jo Jakobo !" kaj pu?is la pordon de la "Flava ?ambro". Ni a?dis ?in kiu ?losis la pordon kaj pu?i la riglilon, tiel bone ke mi ne sukcesis deteni min ridi pri tio kaj diris al sinjoro : "Jen Fra?lino kiu duturne en?losas sin. Certe ja ?i timas pri la "Dibesteto" ! Sinjoro ne e? a?dis min tiom li estis enpensa. Sed abomeninda mia?o respondis al mi el ekstere kaj mi ?uste distingis la krion de la "Dibesteto" !… tio donis al vi la ektremon… "?u ?i denove neebligos nin dormi tiun ?i nokton ?" mi pensis, ?ar necesas ke mi diru al vi, sinjoro, ke ?is la fino de oktobro mi lo?as en la subtegmento de la pavilono, super la"Flava ?ambro", kun la nura celo ne lasi fra?linon solan dum la tuta nokto funde de la parko. Estas ideo de fra?lino pasigi la bonan sezonon en la pavilono; ?i ver?ajne trovas ?in pli ?oja ol la kastelo, kaj ekde jam kvar jaroj ke ?i estas konstruita, ?i neniam forgesas enlo?i?i tien ekde la printempo. Kiam la vintro revenas, fra?lino reiras al la kastelo, ?ar en la "Flava ?ambro" ne ekzistas kameno.

Ni do restis, sinjoro Stangerson kaj mi mem, en la pavilono. Ni faris nenian bruon. Li ja sidis ?e sia skribotablo. Pri mi, sidanta sur se?o, fininta mian laboron, mi rigardis lin kaj diris al mi : "Kia homo ! Kia inteligenteco ! Kia klereco !" Mi taksas kiel grava ?i tion ke ni faris nenian bruon, ?ar "pro tio, la murdonto certe kredis ke ni foriris". Kaj subite, dum la kukolhorlo?o a?digis la duonon post noktomezo, terurita ?riko eli?is el la "Flava ?ambro". Estis la vo?o de fra?lino kiu kriis : "Murdanton ! Murdanton ! Helpon !" Tuj pafadoj de revolvero klakis, kaj estis bruego de tabloj, de mebloj faligitaj, ?etitaj surplanken, kvaza? dum lukto kaj denove la vo?o de fra?lino kiu kriis:"Murdanton !… Helpon !… Pa?jo ! Pa?jo !"

Vi imagas kiel ni eksaltis kaj kiel S^ro Stangerson kaj mi, ni kuregis al la pordo. Sed, beda?rinde ! ?i estis ?losita kaj bone ?losita "interne" zorge de fra?lino, kiel mi diris al vi, per ?losilo kaj riglilo. Ni provis skui ?in, sed ?i estis solida. S^ro Stangerson estis kvaza? freneza, kaj vere estis sufi?e por frenezi?i ?ar oni a?dis fra?linon kiu stertoris : "Helpon !… Helpon !" Kaj S^ro Stangerson frapis terurajn batojn kontra? la pordo, kaj li ploris pro furiozo, kaj li plorsingultis pro malespero kaj senpoveco.

Estas tiam kiam mi ricevis inspiron. "La murdinto en?ovis sin tra la fenestro, mi ekkriis, mi iras al la fenestro !" Kaj mi eliris el la pavilono, kurante kiel frenezulo !

La malbon?anco estis ke la fenestro de la "Flava ?ambro" rigardas al la kamparo, tiel ke la muro de la parko, kiu fini?as sur la pavilono, malhelpis min tuj alveni al tiu fenestro. Por atingi ?in, necesis unue eliri el la parko. Mi kuris direkte al la krado, kaj survoje, mi renkontis Bernieroⁿ kaj lian edzinon, la gepordistoj, kiuj venis, altiritaj de la eksplodbruoj kaj niaj kriadoj. Mi resume informis ilin pri la situacio; mi diris al la pordisto tuj iri kuni?i al S^ro Stangerson, kaj ordonis al lia edzino veni kun mi por malfermi al mi la kradon de la parko. Kvin minutojn pli poste, ni trovi?is, la pordistino kaj mi, anta? la fenestro de la "Flava ?ambro". Estis bela lunlumo kaj mi bone vidis ke oni ne tu?is la fenestron. Ne nur la stangoj estis sendifektaj, sed anka? la ?utroj, malanta? la stangoj, estis fermitaj, kiel mi mem fermis ilin, hiera? vespere, kiel ?iuvespere, kvankam fra?lino, kiu sciis min tre laca kaj super?ar?ita de laboro, diris al mi tute ne ?eni min, ke ?i mem fermos ilin; kaj ili estis restitaj kiel ili estis, alfortikigitaj per fera klinko, kiel mi prizorgis tion, "de interne", La murdinto do ne trapasis tien kaj ne povis fu?i tra tio; sed anka? mi ne povis eniri tien !

Estis la malbon?anco ! Oni perdintus la kapon per malpli. La pordo de la ?ambro ?losita "interne", la ?utroj de la sola fenestro "interne" fermitaj, ili anka?, kaj, anta? la ?utroj, la stangoj sendifektaj, stangoj tra kiu vi ne kapablus trapasigi la brakon… Kaj fra?lino kiu petis helpon !… A? pli ?uste ne, oni ne plu a?dis ?in… ?i eble estis morta… Sed mi ankora? a?dis, ?e la fundo de la pavilono, sinjoro kiu provis por ?anceli la pordon…

Ni rekomencis nian kuradon, la pordistino kaj mi, kaj ni revenis al la pavilono. La pordo ankora? eltenis, malgra? la furiozaj batoj de sinjoro Stangerson kaj de Berniero. Finfine ?i cedis sub niaj koleraj pu?oj, kaj tiam kion ni vidis ?

Necesas diri al vi ke, malanta? ni, la pordistino tenis la lampon de la laboratorio, energia lampo kiu lumigis la tutan ?ambron.

Necesas ankora? diri al vi, sinjoro, ke la "Flava ?ambro" estas tre malgranda. Fra?lino meblis ?in per relative lar?a fera lito, per malgranda tablo, per noktotablo, per tualetloko kaj per du se?oj. Tial, en la granda lumo de la lampo kiun tenis la pordistino, ni vidis ?ion ekde la unua ?irka?rigardo. Fra?lino, en sia nokto?emizo, ku?is sur la planko, meze de nekredebla malordo. Tabuloj kaj se?oj estis renversitaj indikante ke okazis tie serioza "kverelo". Oni certe eltiris Fra?linon el ?ia lito; ?i estis plena de sango kun teruraj ungovundoj ?e la kolo - la karno de la kolo estis preska? el?irita de la ungoj - kaj truo ?e sia dekstra tempio, per kiu fluis sangoflueto kiu faris malgrandan flakon sur la planko. Kiam S^ro Stangerson ekvidis sian filinon en tia stato, li rapidis al ?i, eligante senesperan krion kies la a?do vekis kompaton. Li konstatis ke la malfeli?ulino ankora? spiris kaj nur zorgis pri ?i. Pri ni, ni ser?is la murdinton, la mal?atindulo kiu volis mortigi nian mastrinon, kaj mi asertas vin, sinjoron, ke se ni trovintus lin, ni mistraktus lin. Sed kiel komprenigi ke li ne estis tie, ke li jam forkuris ?… Tio superas ?ian imagpovon. Neniu sub la lito, neniu malanta? la mebloj, neniu ! Ni trovis nur siajn spurojn; la sangajn makulojn de lar?a mano de viro sur la muroj kaj la pordo, grandan naztukon ru?a pro sango, sen ia inicialo, malnovan bereton kaj la fre?an spuron sur la planko de multajn pa?ojn de viro. La viro kiu tie pa?is, havis grandan piedon kaj la plandumoj lasis malanta? si ian nigretan fulgon. Tra kie ?i tiu viro pasis ? Tra kie li svenis ? Ne forgesu, sinjoro, ke ne ekzistas kameno en la "Flava ?ambro". Li ne povis eskapi tra la pordo kiu estas tre mallar?a kaj sur la sojlo de kiu la pordistino eniris kun sia lampo, dum la pordisto kaj mi, ni ser?is la murdinton en ?i tiu malgranda peco de ?ambro kie ne eblas sin ka?i kaj kie cetere, ni trovis neniun. La pordo frakasita kaj forigita al la muro ne povis maski ion ajn, kaj ni certigis nin pri tio. Tra la fenestro restita fermita kun ?iaj fermitaj ?utroj kaj ?iaj stangoj al kiuj oni ne tu?is, neniu fu?o estis ebla. Tiam ? Tiam… mi komencis kredi al la diablo.

Sed jen ni malkovris surplanke,"mian revolveron". Jes, mian propran revolveron… Tio ja revenigis min al la nocio de realeco ! La diablo ne bezonintus ?teli al mi mian revolveron por mortigi fra?linon. La viro kiu pasis tie, unue supreniris en mian mansardon, prenis mian revolveron el mia tirkesto kaj uzis ?in por siaj malbonaj intencoj. Estis tiam kiam ni rimarkis, ekzamenante la karto?ojn, ke la murdinto pafis du pafojn de revolvero. Tamen, sinjoro, mi havis ?ancon en tia malfeli?o, ke S^ro Stangerson ?eestis en sia laboratorio kiam la afero okazis kaj li rimarkis per siaj propraj okuloj ke anka? mi ?eestis, ?ar pro ?i tiu afero de revolvero, mi ne scias tion kio okazintus; la? mi, mi jam sidus post kradoj. Ne necesas pli al justico por suprenirigi homon sur la e?afodo !"

La redaktoro de La Mateno sekvigas ?i tiun intervjuon per la jenaj linioj :

Ni lasis, sen interrompi lin, la ul?jon Jakoboⁿ maldetale rakonti al ni, tion kion li scias pri la krimo de la "Flava ?ambro". Ni ripetis la samajn vortojn kiujn li uzis; ni nur ?paris al la leganto la sen?esajn lamentojn per kiuj li ornamis sian rakontadon. Kompreneble, ul?jo Jakobo ! Kompreneble, vi bone amas viajn gemastrojn ! Vi bezonas ke oni sciu tion, kaj vi ne ce?as ripeti tion, ?efe depost la malkovro de la revolvero. Estas via rajto kaj tio ne ?enas nin ! Ni ?atintus ankora? meti multajn demandojn al ul?jo Jakobo - Jakobo-Ludoviko Mustie - sed oni ?uste venis ?erci lin je la nomo de la enketju?isto kiu da?rigis sian enketon en la granda salono de la kastelo. Ne eblis al ni eniri en la Glanejoⁿ, kaj pri Kverkaro, ?i estis gardata, la? lar?a cirklo, de kelkaj policanoj kiuj zorgege priatentas pri ?iuj spuroj kiuj povas konduki al la pavilono kaj eble al la malkovro de la murdinto.

Ni anka? volintus pridemandi la gepordistojn, sed ili estas nevideblaj. Fine ni atendis en gastejo, ne for de la krado de la kastelo, la eliro de S^ro de Marketo, la enketju?isto de Korbejo. Je la kvina kaj duono, ni ekvidis lin kun sia registristo. Anta? ol li enveturi?is, ni sukcesis meti al li la jenan demandon :

- ?u vi povas, sinjoro de Marketo, doni al ni kelkan informon pri ?i tiu afero sen ke tio malhelpas vian enketon ?

- Ne eblas al ni, respondis al ni S^ro de Marketo, diri kion ajn. Cetere, estas ja la plej stranga afero kiun mi konas. Ju pli ni kredas scii ion, des pli ni scias nenion !

Ni demandis al S^ro de Marketo bonvoli klarigi al ni ?i tiujn lastajn parolojn. Kaj jen ?i tio kion li diris al ni, tio kies la graveco ne eskapos iun :

- Se nenio aldoni?os al la materialaj konstatoj hodia? faritaj de la prokuroraro, mi fakte timas ke la mistero kiu ?irka?as la abomenan atencon kies F^ino Stangerson estis viktimo, ne estu preta klari?i; sed necesas esperi, por la homa racio, ke la sondadoj de la muroj, la plafono kaj la planko de la "Flava Domo", sondadoj al kiuj mi dedi?os min ekde morga? kun la entreprenisto kiu konstruis la pavilonon anta? kvar jaroj. , alportos al ni la pruvon ke necesas neniam senesperi?i pri la logiko de aferoj. ?ar tie estas la problemo : ni scias tra kie la murdinto enigis - li eniris tra la pordo kaj ka?is sin sub la lito atendante F^inon Stangersoⁿ; sed tra kie li eliris ? Kiel li sukcesis forfu?i ? Se oni trovas nek klappordon, nek sekretan pordon, nek ka?angulon, nek ajnan aperturon, se la esploro de la muroj kaj e? ilia malkonstruado - ?ar mi estas decida, kaj S^ro Stangerson estas decida iri ?is la malkonstruado de la pavilono – ne venas aperigi nenian traireblan pasejon, ne nur por homa estulo, sed anka? por kiu ajn esta?o, se la plafono ne havas truon, se la planko ne ka?as subtera?on, "necesos ja kredi al la diablo", kiel diras ul?jo Jakobo !

Kaj la anonima redaktoro rimarkigas, en ?i tiu artikolo - artikolo kiun mi elektis kiel la plej interesa el ?iuj kiuj estis eldonita tiun tagon, pri la sama afero - ke la enketju?isto ?ajnis formi ian intencon en ?i tiu lasta frazo : "necesos ja kredi al la diablo", kiel diras ul?jo Jakobo.

La artikolo fini?as per ?i tiuj linioj : Ni volis scii tion kion la ul?jo Jakobo volis diri per "la krio de la Dibesto". Oni tiel nomas la aparte sinistran krion, klarigis al ni la proprietulo de la gastejo de la ?efturo, kiun kelkfoje dumnokte, eligas la katon de iu maljunulino, la ulnjo "Genue" kiel oni nomas ?in en la regiono. La ulnjo "Genue" estas speco de sanktulino kiu lo?as en kabano, meze de la arbaro, ne for de la groto de "Sankta-?enoveva".

La "Flava ?ambro", la "Dibesteto", la ulnjo "Genue", la diablo, Sankta-?enoveva, la ul?jo Jakobo, jen tre konfuzita krimo kiun bato de pio?o en la muroj morga? malimplikos al ni; almena? ni esperas tion, por homa racio, kiel la enketju?isto diras tion. Intertempe, oni kredas ke F^ino Stangerson, kiu ne ?esis deliri kaj kiu klare prononcas nur ?i tiun vorton : "Murdinto ! Murdinto ! Murdinto !…" ne trapasos la nokton…

Fine, en la lasta horo, la sama ?urnalo sciigis ke la estro de la ?tatsekureco telegrafis al la fama inspektoro Frederiko Larsano, kiu estis sendita al Londono por iu afero de ?telitaj valorpaperoj, tuj reveni en Parizon.

Vidu alian tradukon ?e : http://www.ipernity.com/blog/58225/242354